Bisiklette zincirin zaman içindeki uzama ile kaset dişlilerini aşındırdığını ve bu nedenle düzenli aralıklarla kaset değişiminin gerektiğini daha önceki yazılarımızda belirtmiştik. Aynı durum çekiş sistemindeki güç dağılımı nedeniyle aynı yoğunlukta olmasa da ayna dişlileri için de gecerli.
Prensipte her aynakol setinin ayna dişlileri değişir, yalnız ayna dişlileri ile aynakollar arasında uyumsuzluk olmaması icin dikkat edilmesi gereken noktalar var.
Birincisi ayna dişlileri 4 vidalı mı 5 vidalı mı, ona bakmak gerek, ki bu zâten en basit nokta.
Ikinci ve üçüncü ölçüler daha önemliler. Aşağıdaki resimde gözüken bu ölçüler
a) Iki karşı delik arasındaki mesâfe (A) b) Iki komşu delik arasındaki mesâfe (B)
Değişik ayna kol ve ayna dişlisi üreticileri bu noktalarda değişik ölçülere sahipler. Dolayısıyla ayna dişlisi değişeceği zaman yeni dişlide bu ölcülerin çıkan dişli ile aynı olması, aynakola uygun olması şart. Bu ölçüler elbette daima deliklerin ortalarından itibâren ölçülecekler.
Yeni bir ayna dişlisi alınırken karşılaşılacak tipik bir ölçü verisi şu şekilde: 104/73,5. Bu ölçü meselâ Shimano XT ve LX'in orta ayna dişlisinin (32 diş) ölçüleri, 104mm A ölcüsü, 73,5mm ise B degeri. Bu şekilde çıkan ayna dişlilerinin ölçülerini hesaplayarak aynı ölçülerde istenen ayna dişlisi takılabilir.
Zincir kopması
Bisiklet üzerinde yaşanabilecek en kötü olaylardan biri de herhalde zincirin kopmasıdır. Hele bir de ayakta kullanıldıgı esnada koparsa yer yer acı verici durumlar bile söz konusu olabilir. Dolayısıyla bu konuda baştan önlem almak elzem.
Zincirlerin üretim veya malzeme hatası ya da çok bakımsızlık gibi istisnâî durumlar dışında kopmamaları gerek. Zincirin kopma durumunun iki nedeni olabilir, bunlardan birincisi ve en önemli nedeni zincir takılırken pimin yeteri kadar iyi takılmamış ve/veya Shimano zincirlerde yanlış ölçüde pim kullanılmı olması. Buna bir de çok kere yapıldıgı üzere hatalı kullanım (fazla eğri konumda kullanmak) eklenince zincir çok zorlandığı bir anda kopabilir.
Zincir montajında dikkat edilecek en önemli nokta kaliteli bir zincir takma aleti kullanmak. Zincir takma aletinin yeri geldiğinde 100 Avro'nun üzerine çıkan fiyatlarının olmasının bir nedeni var. Yola çıkarken yanımıza almamız için tasarlanmış ufak modellerin yanında bu büyük atölye tipi modeller haliyle gerek uzun manivelalarının sağladığı yüksek tork ve hassasiyet, gerekse ele daha iyi oturmaları nedeniyle zincir pimi çok daha ince ayarla yerleştirilebilir.
Bugünkü zincir pimlerinde ihtiyaç olup olmadığı tartışılır ancak zincir pimini çıktığı yerden genişleterek, yani bir perçin haline getirerek çıkmasını tamamen imkânsız hâle getiren tek bir model var, o da Rohloff Revolver, zincir takma aletlerinin şâhı denebilir.
Baştan dikkat edilmesi gereken nokta Shimano zincirlerde uygun ölçüde pim kullanmak. 9'lu vites sistemleri için pimler 6,5mm enindeler, 8'li sistemler icin 7,1mm. Dolayısıyla yanlış ölçüde pim kullanımı zincir kopmasına davetiye cıkarmak demek.
Yolda zincir kopmasında hemen devam etmek icin SRAM, Connex ya da KMC markalarının kullandığı açılır-kapanır baklalardan bulundurmak da pratik bir yöntem. Haliyle kopan baklalar çıkarıldıktan sonra bu ek bakla ile zinciri tekrar birleştirip yola devam etmek mümkün. Yalnız dikkat edilmesi gereken nokta bu durumda zincirin bir nebze kısalacağı, bu durumda kısa zincir nedeniyle arka attırıcının fazla gergin olacağı büyük dişlili vites kombinasyonlarından kaçınmakta fayda var.
Sürekli ayarlamama rağmen arka attırıcı bir türlü düzgün çalışmıyor
Arka vites attırıcının sürekli hatalı çalışması durumunda bakılacak ilk yer vites kulakçığı. Vites kulakçığı eğrildiyse bunu -lütfen kaba kuvvetle değil- mümkünse bu iş için tasarlanmış alet ile düzeltmek gerek. Aşağıda bu konudaki yazının bağlantısını bulabilirsiniz.
Arka attırıcının zor çalışması durumunda ise muhtemel sorun kirlenmiş, daha kötüsü lime lime olmuş kablolar/teller. Bu durumda -hele de yıllardır dokunulmamışsa- bisiklette kablo ve telleri yenilemek, arka attırıcıyı da WD40 gibi bir temizleyici ile temizlemek en iyi yöntem.
Zincir devri dâimi
Daha önce -aşağıda bağlantısı bulunan- „Zincir Değişimi“ yazımızda zincirlerin neden ve hangi aralıklarla değişmeler gerektiğinden bahsetmiştik. Zincir her ne kadar düzenli aralıklarla da değişse eninde sonunda kaset değişimi de gereken bir şey, zincirin zamanında değişmesi durumunda bile yeni zincirin kaset üzerinde çok kullanılan dişlilerde kayma yapması rastlanan bir hâl. Düzenli aralıklarla zincir değişimi yapmayanlar, ya da zincir değişiminin ne zaman gerçekleşeceği konusunda karar veremeyenler için güzel bir tüyo var.
Zincirin kasedi her halükârda aşındıracağından yola çıkarak 3 ya da 4 zincir ile rotasyon yöntemi bu. Ilk zincir ile 300km kullanıp ikinci yeni zincir ile gene 300km şeklinde 4 zincir ile bu şekilde toplam 1200km kullandıktan sonra tekrar birinci zincire dönüp ikinci 300'er km'lik devreye girmek üzerine kurulu. Örneğin bu şekilde 4 tur yapıldığı takdirde hiçbir şekilde yeni zincirin aşınmış kaset dişlileri üzerinde kayma yapmasına mahal bırakmadan 4.800km kullanılabilir. Fazla bilinmeyen, yalnız bilhassa bugünkü kadar hassas zincir ölçüm aletleri olmadığı dönemden kalmış eski profesyonellerin sıkça tavsiye ettiği yöntemlerden biri.
Vites kapasitesi / kısa-uzun bacaklar
Sıkça karşılaşılan sorulardan biri de değişik bacak uzunluklarına sahip vites attırıcıların ne farkı olduğu ve hangisinin uygun olduğudur. Baştan belirtelim, SRAM arka attırıcılarda bacak uzunluğu belirtiliyor, Shimano'nun modellerinde ise SGS uzun bacak, GS kısa bacak anlamına geliyor.
Arka vites attırıcının kısa ve uzun bacaklı olması vites attırıcının farklı vites kapasitelerine sahip olmasıdır. Vites kapasitesi şu şekilde hesaplanır:
Önde en büyük dişli ile en küçük dişli arasındaki fark Arkada en büyük dişli ile en küçük dişli arasındaki fark Ve bu iki sayının toplamı
Yani dağ bisikletçiliginde bakarsak:
Önde 44-22=22 Arkada 32-11=21 Toplam 22 + 21 = 43
Yani bu durumda 43 diş kapasiteli arka attırıcı lâzım, örneğin Shimano'nun SGS kodlu XT arka attırıcıları , yani uzun modelleri 46 diş kapasitesine sahiptiler, LX ve Deore'ler 43 diş kapasitesine.
Peki kısa model (veya orta da var) ne zaman kullanılıyor?
Örneğin yol bisikletine bakalım:
Önde 53-39 = 14
Arkada 24-11 = 13
Toplam 14 + 13 = 27
27 diş kapasiteli arka attırıcı kısa bacak demek. Aynı şekilde dağ bisikletçiliğin de de meselâ hafiflik için arkada kaset olarak en büyük dişlisi 24 veya 26'lı olan bir yol bisikleti kaseti kullanılıyorsa kısa bacaklı attırıcı kullanmak mümkün.
Kısa bacak bazen bu hesabın dışında kalmasına rağmen tercih ediliyor, bunun nedenlerinden biri haliyle kısa olduğu için yolda dala takılma falan ihtimalinin biraz daha az olması. Tabii kısa kafesin bir nebze (birkaç gram gerçi) hafifliği de var. Ancak bu yönde tercihte bulunulduğu zaman kazara da olsa önde büyük-arkada büyük gibi veya matematiksel olarak kapasitenin dışında kalan kombinasyonları kullanmamaya dikkat etmek gerek, aksi takdirde fazla gerilen arka attırıcı en kötü ihtimalle kopabilir.